Trauma złożona i ACT – jak nowoczesna terapia pomaga wyjść z trybu przetrwania

Czym jest trauma złożona?

Trauma złożona (C-PTSD) to forma urazu psychicznego, która nie wynika z jednorazowego, nagłego wydarzenia, ale z długotrwałego narażenia na stres, przemoc lub zaniedbanie. To trauma relacyjna – doświadczana często w bliskich związkach, rodzinie lub sytuacjach, z których trudno było uciec. Jej charakterystyczną cechą jest to, że rozwija się stopniowo, latami – przez powtarzające się doświadczenia, które naruszały poczucie bezpieczeństwa, godność i spójność tożsamości.

Może obejmować m.in.:

• przemoc emocjonalną lub fizyczną w dzieciństwie,

• przewlekłą przemoc domową,

• toksyczne, kontrolujące relacje,

• doświadczenia opuszczenia lub braku opieki,

• zaniedbanie emocjonalne,

• bycie świadkiem chronicznego konfliktu lub przemocy,

• życie w długotrwałym stresie związanym z nierównowagą sił (np. instytucjonalne wykorzystywanie).

W przeciwieństwie do klasycznego PTSD, które często powstaje na skutek jednego traumatycznego wydarzenia, trauma złożona rozwija się w wyniku długotrwałej ekspozycji na przemoc i stres. Jej skutki są wielowymiarowe i często głęboko osadzone w tożsamości. Dotyka całej psychiki – od sposobu myślenia o sobie i innych, przez regulację emocjonalną, aż po zdolność do budowania bliskich relacji.

Jakie są skutki traumy złożone?

Trauma złożona wpływa na całe funkcjonowanie psychiczne i fizyczne człowieka. Najczęstsze konsekwencje to:

• dysregulacja emocjonalna – trudności z panowaniem nad złością, napady lęku, wybuchy płaczu bez wyraźnego powodu,

• poczucie odłączenia od siebie – trudności z określeniem własnych potrzeb, emocji, wartości,

• problemy w relacjach – trudności z zaufaniem, lęk przed bliskością, impulsywność lub unikanie,

• niskie poczucie własnej wartości – wewnętrzny krytyk, poczucie "bycia zepsutym/ą",

• objawy somatyczne – bezsenność, chroniczne zmęczenie, bóle ciała bez wyjaśnienia medycznego.

C-PTSD to często egzystencja podporządkowana mechanizmom przetrwania. Osoba może funkcjonować na pozór normalnie, ale wewnętrznie pozostaje w stanie ciągłego napięcia, wycofania emocjonalnego i walki z codziennością, która wydaje się przytłaczająca i nieprzewidywalna.

Czy możesz mieć C-PTSD? – krótki quiz

Oceń, jak często (nigdy – rzadko – czasami – często – bardzo często) doświadczasz poniższych stanów lub zachowań:

1. Emocje

• Czuję się zalana/zalany emocjami, których nie rozumiem ani nie potrafię wyrazić.

• Moje reakcje emocjonalne bywają intensywne i trudne do opanowania.

2. Obraz siebie

• Uważam, że coś jest ze mną „nie tak” i że jestem fundamentalnie wadliwa/wadliwy.

• Często doświadczam głębokiego wstydu lub poczucia winy, niezależnie od sytuacji.

3. Relacje z innymi

• Mam trudności z zaufaniem ludziom, nawet bliskim.

• Często izoluję się, nawet jeśli tęsknię za relacją.

  
  

👉 Jeśli zaznaczasz „często” lub „bardzo często” w przynajmniej jednej pozycji z każdego z trzech obszarów, może to wskazywać na cechy traumy złożonej i warto rozważyć kontakt ze specjalistą.

Źródło: Courtois, C. A., & Ford, J. D. (2013). Treatment of Complex Trauma: A Sequenced, Relationship-Based Approach. Guilford Press.

Jak terapia ACT może pomóc?

Terapia Akceptacji i Zaangażowania (ACT) to podejście, które nie próbuje wymazać trudnych doświadczeń, ale uczy, jak żyć z nimi w sposób bardziej świadomy i zgodny z własnymi wartościami.

ACT uczy:

• akceptacji trudnych emocji i wspomnień zamiast ich unikania,

• obecności tu i teraz (zamiast tkwienia w przeszłości lub lęku przed przyszłością),

• zaangażowanego działania, czyli podejmowania decyzji zgodnie z własnymi wartościami, nawet w obliczu trudnych stanów psychicznych.

Zamiast walczyć z traumą, ACT pomaga zmienić relację, jaką mamy z bólem i przeszłością.

Co mówią badania?

Badania pokazują, że ACT może być szczególnie skuteczna w pracy z osobami po traumie złożonej:

• Metaanaliza z 2024 roku wskazuje, że ACT znacząco redukuje objawy traumy i poprawia funkcjonowanie psychiczne (Rowe-Johnson & Browning, 2024).

  
  

• W badaniu z udziałem studentów z historią przemocy emocjonalnej ACT zmniejszała objawy C-PTSD i sprzyjała potraumatycznemu wzrostowi (You & Son, 2018; PDF).

  
  

• U osób z traumą i objawami psychotycznymi ACT poprawiała wyniki terapii niezależnie od stopnia wcześniejszego urazu (Spidel et al., 2019; PDF).

  
  

• Z kolei w badaniu przeprowadzonym przez Molavi i Pourabdol (2020), wykazano, że ACT może skutecznie zmniejszać dysfunkcyjne przekonania związane z traumą oraz wspierać rozwój elastyczności psychologicznej (Molavi & Pourabdol, 2020; PDF).

  
  

• Na uwagę zasługuje również badanie pilotażowe z 2017 roku, w którym oceniano skuteczność krótkoterminowej interwencji ACT prowadzonej w formie online u kobiet z objawami pourazowymi. Wyniki wykazały, że zdalna forma terapii była nie tylko dobrze przyjmowana, ale też przynosiła realne korzyści terapeutyczne (Fiorillo et al., 2017).

Terapia nie zmienia przeszłości – ale może zmienić przyszłość

Terapia ACT nie polega na "naprawianiu" osoby. Zakłada, że to, co się wydarzyło, nie musi definiować przyszłości. To forma wsparcia, która może być szczególnie pomocna wtedy, gdy trauma trwała długo, a jej skutki nadal są obecne w ciele i psychice.

Jeśli żyjesz w cieniu przeszłości – być może ACT pomoże Ci przywrócić kontrolę nad swoim życiem, krok po kroku, z łagodnością i uważnością. Już dziś zapisz się na konsultację 👉 https://www.znanylekarz.pl/doctor/malgorzata-gorecka-6/